آسپارتام؛ ​شیرین اما تلخ‌تر از زهر

بسیاری از مردم در جستجوی لاغر شدن بدون دردسر هستند. همه‌چیز بخورند اما لاغر شوند. به‌همین دلیل، خوراکی‌‌هایی  که کلماتی تأثیرگذار از قبیل بدون شکر و قند رژیمی بر روی آن‌‌ها نوشته شده‌‌ است، در بازار به‌فراوانی دیده می‌‌شوند. همه‌ نوشیدنی‌‌هایی که با عناوینNo Sugar  و یا Sugar Free به‌عنوان نوشیدنی‌های بدون شکر شناخته می‌شوند دارای شیرین‌‌کننده‌‌های مصنوعی هستند که به‌صورت آزمایشگاهی تولید می‌‌شوند و بررسی های علمی حاکی از تأثیرات مخرب این مواد بر روی بدن است.

با پیشرفت علم شیمی و دست‌‌یابی به فرآیند‌‌های شیمیایی جدید و همچنین ارتباط تنگاتنگ بین علم شیمی و علم تغذیه محققین توانسته‌‌اند به‌موادی دست پیدا کنند که علاوه‌بر کاربرد‌‌های شیمیایی، بتوانند در مصارف خوراکی روزانه نیز مجوز مصرف را دریافت کنند. در این بین می‌‌توان از شیرین‌‌کننده‌‌های مصنوعی به‌عنوان یکی از مهم‌‌ترین مواد خوراکی مجاز نام برد. شیرین‌کننده‌‌های مصنوعی را می‌‌توان با نام‌‌هایی از قبیل ساخارین[1]، آسپارتام[2]، سوکرالوز[3]، آ‌سه سولفام[4]، نئوتام[5] و... شناخت.

ساخارین قدیمی‌‌ترین شیرین‌‌کننده مصنوعی است که درسال ۱۸۷۸ کشف شده ‌‌است. این ماده‌ شیمیایی حدود سیصد بار شیرین‌‌تر از شکر است. ساخارین از تولوئن[6] ساخته ‌‌شده ‌‌است و در تهیه‌ نوشابه‌‌ها، ژله و مرباهای رژیمی به‌‌‌کار می‌‌رود. اولین‌بار کمپانی مونسانتو در سال 1901 ساخارین را تولید کرده ‌‌است؛ اما مصرف آ‌ن در سال ۱۹۷۷ به‌علت احتمال سرطان‌زا بودن کاهش یافته ‌‌است. مصرف ساخارین سرطان لنف، خون و گسترش سلول‌های سرطانی در کیسه‌ِ مثانه‌ موش رت[7] را گسترش می‌‌دهد. در یک مطالعه دیده‌‌ شده ‌‌است که وقتی ساخارین از غذا حذف می‌‌شود، گسترش سلول‌های سرطانی در رت نیز کاهش می‌‌یابد. دولت آمریکا به تاریخ 15 ماه می سال2000 میلادی در کنار حذف مشروبات الکلی و تنباکو از لیست مواد سرطان‌زا این ماده را نیز از لیست مواد سرطان‌زا حذف کرده است.[1]

 شیرین‌‌کننده مصنوعی دیگری که بعد از ساخارین به‌شدت مورد توجه قرار گرفت، آسپارتام می‌‌باشد. برند تجاری آسپارتام در بازار (NutraSweet ,Equal ,Spoonful) است. آسپارتام به‌طور تصادفی توسط آقای جیمز کلاتر[8] شیمیدانی از جی.دی سیرل و کمپانی (G.D. Searle & Company) در سال ۱۹۶۵ در حالی‌‌که بر روی داروهای ضدزخم کار می‌کرد، کشف شد. این ماده در سال 1981 برای مصارف دارویی و در سال ۱۹۸۳ برای استفاده در نوشابه‌‌های گازدار تأیید مصرف گرفت.[2]^و[3]

 حقایقی تعجب‌‌آور در رابطه با آسپارتام

آسپارتام یک ماده‌ شیمیایی‌ست که به‌عنوان شیرین‌‌کننده‌ بدون کالری به‌فروش می‌‌رسد؛ اما بهتر است بدانیم که کالری این ماده صفر نیست و با مصرف هر یک گرم از این ماده، فرد چهار کالری انرژی دریافت می‌‌کند.[4] آسپارتام از مواد و ضایعات ترشحی باکتری اشرشیا کلی[9] - عامل ایجاد زخم‌معده - تولید می‌‌شود. این ضایعات ابتدا بنزیلیده[10] شده و سپس هیدرولیز شده (شکسته شده) و در نهایت بعد از متیله شدن، د- بنزیلیده می‌‌شود. این ضایعات باکتریایی در یک فرآیند شیمیایی پیچیده با دخالت مواد شیمیایی مضر به آسپارتام تبدیل می‌‌شوند.

باکتری‌‌های اشرشیا کلی که در تولید آسپارتام استفاده می‌‌شوند، باکتری‌‌هایی هستند که دست‌کاری ژنتیکی[11] شده‌اند. این مسأله در حق ثبت اختراع[12] آسپارتام نیز قید شده است. ضایعات باکتری‌‌هایی که دچار دست‌کاری ژنتیکی شده‌‌اند به‌دلیل حضور دی‌.ان‌.ای[13] خارجی در ژنوم باکتری‌‌ها و متابولیسم غیرطبیعی، خود نیز طبیعی نیستند و مشکل‌ساز خواهند بود.[5] بهتر است بدانیم که آسپارتام با ساختار اولیه خود وارد سیستم گردش خونی نمی‌‌شود، بلکه در سیستم گوارش به‌زیر واحدهای سازنده خود که آسپارتات و فنیل آلانین است تبدیل می‌‌شود و سپس متانول موجود در آن نیز تجزیه شده و به فرمالدئید تبدیل می‌‌شود. جالب است بدانید که در گذشته فرمالدئید در فرآیند مومیایی کردن اجساد استفاده می‌‌شد.[6] اگر با این تفاسیر میزان سمی‌بودن آسپارتام قانع‌کننده نیست، باید دانست که با مصرف این شیرین‌‌کننده درصد ابتلا به عفونت‌ها و حتی عفونت‌های منجر به مرگ و ذات‌الریه افزایش یافته است.[7]

عوارض مصرف آسپارتام

-آسپارتام و ذخیره‌ چربی

همه‌ افراد برای کاهش وزن به رژیم‌‌های کم کالری روی می‌‌آورند. اما باید دانست که همه‌چیز در افزایش یا کاهش وزن مرتبط با مصرف مواد کالری‌‌دار نیست. مطالعات نشان داده که نه‌تنها آسپارتام سبب کاهش وزن نمی‌‌شود بلکه سبب افزایش وزن در مقایسه با رژیم مشابه با قند‌‌های دارای کالری نیز می‌‌شود. دکتر کینگ‌یانگ[14] عضو دپارتمان سلولی و ملکولی دانشگاه ییل[15] در این موضوع توضیحاتی را ارائه می‌‌کند؛

1. شیرین‌کننده‌های مصنوعی مسیر تشخیص مصرف ماده‌غذایی را در مغز فعال نمی‌‌کنند. ام.‌آر.آی‌های[16] عملکردی نشان داده است که سرکوب اشتها توسط شیرین‌‌کننده‌ مصنوعی اتفاق نمی‌‌افتد؛ به‌همین دلیل پیغام سیری به مغز ارسال نمی‌‌شود. در نتیجه فرد به خوردن غذا ادامه می‌‌دهد.

2. مطالعات نشان داده که با مصرف آسپارتام به جای گلوکز طبیعی فرد بیش‌تر احساس گرسنگی می‌‌کند.

3. هر ماده‌‌ای که طعم شیرین داشته ‌‌باشد، اشتها را بیش‌تر می‌‌کند. در رابطه با شیرین‌‌کننده‌‌های مصنوعی این نگرانی دو چندان است زیرا این مواد نه‌تنها اشتها را زیاد می‌‌کنند، بلکه هیچ پیامی هم جهت کنترل میزان مصرف ماده‌غذایی مبنی بر سیر شدن فرد را نیز ارسال نمی‌‌کنند. در نتیجه فرد اصرار به‌مصرف مکرر این مواد شیرین را دارد و ولع به خوردن نیز در فرد بیش‌تر می‌‌شود و این چرخه به‌طور مکرر به‌دلیل عدم ارسال پیام سیری تکرار می‌شود.[8]

زیر واحد‌‌های سازنده آسپارتام اسید آمینه فنیل آلانین و آسپارتات به‌همراه ده‌درصد متانول است. هر دوی این اسید آمینه‌‌ها سبب ذخیره چربی می‌‌شوند. تداخلی که آسپارتام با هورمون انسولین و لپتین که تنظیم‌کننده‌های ذخایر چربی هستند ایجاد می‌کند. این است که چربی‌ها در کجا و چه زمانی ذخیره شوند. در نتیجه بدن دچار اختلال در سیستم ذخیره‌ چربی می‌‌شود و متابولیسم ذخیره‌ چربی توسط آسپارتام از محدوده‌ اصلی خود خارج می‌‌شود. این مسأله یک نتیجه‌ اجتناب‌ناپذیر در مصرف آسپارتام است. دقیقاً زمانی که فرد سعی در کاهش وزن دارد در حال افزایش وزن است.[9][10][11]

در حقیقت آسپارتام با؛

• گرسنه نگه داشتن فرد
• ممناعت از انتقال پیام سیری و دست کشیدن از غذا
• افزایش اشتها با طعم شیرین کاذب خود
• افزایش اشتها با مصرف طعم شیرین
• ذخیره خارج از محدوده چربی‌ها

در افزایش وزن افراد نقش دارد.

-عوارض آسپارتام در قسمت‌‌های مختلف بدن

• عوارض آسپارتام در چشم

بتی مارتینی در یک سخنرانی می‌گوید: متانول در آسپارتام به فرمالدئید تبدیل می‌‌شود که این واکنش در چشم صورت می‌‌گیرد. فرمالدئید جزو سموم است و سبب اختلال در بینایی می‌شود، از این‌رو آسپارتام در چشم این عوارض را ایجاد می‌کند؛

- نابینایی در یک یا هر دو چشم

- کاهش دید و یا اشکالات در چشم، نظیر دید تار و مبهم، دید تونلی - کم شدن میدان دید - کاهش دید شب

- درد در یک یا هر دو چشم

- کاهش اشک

- ایجاد اشکال با لنز‌های تماسی

• عوارض آسپارتام در گوش

- وزوز گوش، یا همهمه و صدای زنگ در گوش

- عدم تحمل صدای شدید

• عوارض آسپارتام در سیستم عصبی

- حملات صرع

- سردرد، میگرن

- گیجی، عدم تعادل، کاهش‌حافظه و پریشانی خاطر و خواب آلودگی

- بی‌حسی و خواب‌رفتگی در اندام و مورمور شدن آن

- بی‌قراری و بیش‌فعالی شدید

- دردهای غیرمعمول در صورت

- اشکال در صحبت کردن و ناتمام گذاشتن جمله

• عوارض روانی آسپارتام

- افسردگی شدید، بی‌قراری، تحریک‌پذیری و اضطراب

- تغییرات شخصیت

- بی‌خوابی‌های شبانه

- ترس‌های بی‌دلیل و بیمارگونه

• عوارض آسپارتام در قلب و ریه

- تپش و افزایش ضربان قلب

- تنفس‌های کوتاه‌کوتاه

- افزایش فشارخون بعد از شروع مصرف آسپارتام

• عوارض آسپارتام در سیستم گوارشی

- تهوع و اسهال که گاهی همراه خون است

- دردهای شکمی

- درد هنگام بلع

• عوارض آسپارتام در پوست

- خارش بدون ضایعه‌های بثوری [17]

- حساسیت‌های دور لب و دهان

- کهیر و واکنش حساسیتی شدید

• عوارض آسپارتام در سیستم غدد درون‌ریز

- کاهش کنترل در دیابت که موجب افزایش قند و در بعضی مواقع کاهش قابل توجه و شدید قند خون می‌شود

- اختلالات قاعدگی

- ریزش مو و نازکی قابل توجه موها

- کاهش وزن قابل توجه ناگهانی و بیمارگونه

- افزایش وزن تدریجی [12]و[13]و[14]

- مصرف آسپارتام برای کودکان و افراد مبتلا به بیماری PKU (فنیل کتونوریا)[18] به‌دلیل وجود اسید آمینه فنیل آلانین در پیش‌ساز این ماده‌ ممنوع است.

آسپارتام و موانع تصویب آن

محققان سازمان غذا و داروی آمریکا[19] در برابر تصویب آسپارتام مخالفت‌‌هایی از خود نشان دادند. دکتر آدریان گراس[20]، سم‌شناس سازمان غذا و داروی آمریکا اظهار داشته که کمپانی جی.‌دی سیرل (G.D Searle) ماهیت واقعی مشاهدات خود را از آزمایش‌‌های انجام‌شده بر روی تست آسپارتام به تیم تحقیقاتی سازمان غذا و دارو ارائه نکرده‌اند. این محقق علت این کار کمپانی سیرل (Searle) را  عدم کفایت آسپارتام جهت تصویب دانسته است. به‌عقیده‌ این سم‌شناس، تومور‌های ایجادشده توسط تست آسپارتام در حیوانات آزمایشگاهی توسط افرادی از بدن حیوانات خارج شده بود.[15]

در هر حال، بعد از گذشت چندین‌سال و روی کار آمدن دونالد رامسفلد - وزیر دفاع سابق آمریکا – به‌عنوان مسئول کمپانی جی‌.دی سیرل (G.D searl) محققان سازمان غذا و داروی آمریکا مجاب به‌تصویب این ماده شدند و آن ‌را در لیست مواد مجاز مصرفی در مواد غذایی اعلام داشتند.[16] هر چند این ماده از سال‌‌ها قبل مجوز تولید را دریافت کرده ‌‌است، اما با توجه به‌عوارض شدیدی که در مصرف‌‌کنندگان دیده شده است، شاید نیاز به تجدید نظر در تأیید تولید این ماده داشته باشد و شاید بد نیست به این نکته توجه کنیم که بسیاری از بیماران با علائم مشابه با عوارض آسپارتام - که این روزها زیاد هم استفاده می‌شود - با مراجعه به پزشک موجب شوند که به خطا پزشک، تشخیص بیماری لوپوس اریتماتوز و یا ام.اس - هر دو از بیماری‌های خود ایمنی محسوب می‌‌شوند - را برای بیمار منظور نماید. بیماری‌هایی که نام آن هراس‌انگیز بوده و معنای آن استفاده طولانی‌مدت از دارو، اضطراب و ناآرامی همیشگی است.

اگر‌‌چه که مصرف قند و شکر طبیعی به‌میزان زیاد، روند صحیحی در رژیم غذایی نیست، اما مصرف کنترل‌شده قند‌های طبیعی به‌جای مصرف شیرین‌کننده‌های مصنوعی ضرر و زیان کم‌تری دارد. ممکن است مصرف کنترل‌شده این شیرین‌کننده‌های مصنوعی برای افراد دیابتی تا حدی کمک‌کننده باشد، اما باید دانست افرادی که برای کاهش وزن به این شیرین‌کننده‌ها پناه می‌‌آورند، نتوانسته‌اند ماده‌ مناسبی را جایگزین قند طبیعی کرده باشند. نکته جالب توجه این است که محصولی که برای کاهش وزن تولید شده ‌‌است، ولع خوردن شیرینی‌‌جات را افزایش می‌‌دهد و نتیجه معکوس دارد. اما آیا می‌دانید که معروف‌ترین و پرمصرف‌ترین شیرین‌کننده‌ مصنوعی یعنی آسپارتام، در ابتدا توسط پنتاگون به‌عنوان ماده‌ای برای جنگ‌های شیمیایی شناخته شد؟[17]

• پیوست ها
• منابع